سخنی کوتاه در شب بزرگداشت عزیز الله بهادری هنرمند تئاتر و سینما
وی در دوم فروردین ۱۳۹۱ در پاریس از جهان رفت.
...............................................................
در جمعه شب ۶ /۴/۲۰۱۲ درمحل انجمن زرتشتیان ایران در پاریس تعداد زیادی از دوستداران عزیز الله بهادری و اهل فرهنگ و هنر و ادبیات گرد آمدند تا یاد این هنرمند صمیمی و دوست داشتنی ۸۹ ساله ایرانی را گرامی بدارند.
در این مراسم، ایرج پزشگزاد، آذر پژوهش، ایرج ادیب‌زاده، صدر الدین زاهد، حمید جاودان، نعمت آزرم، احمد شیرازی ، فریبرز دفتری، حمید دانشور، منوچهر نامور آزاد و شاهرخ مشگین قلم، سخن گفتند یا شعر خواندند و یا قطعه‌ای را اجرا کردند و شعری را که هادی خرسندی به مناسبت فرستاده بود خوانده شد. در این میان، من (م. سحر) نیز در باره این دوست هنرمند نازنین چند کلامی گفتم که در اینجا می‌خوانید:
وقتی خبر مرگ عزیز الله بهادری را شنیدم، تأسف و دریغ نخستین حسی بود که بر من غالب شد. تأسف برای رفتن او و دریغ از اینکه در این دوسه ماه آخر موفق به دیدار او نشده بودم.
معمولا تا عزیزان ما زنده‌اند و در میان ما هستند، توجه چندانی به حضور ارجمند آنان نداریم و هرگز از خاطر ما نمی‌گذرد که فردا ممکن است این یا آن عزیز دیگر در میان ما نباشد. به محض آنکه خبر رفتن او را می‌شنویم، سریعاً برجسته‌ترین ویژگی او ـ آنگونه که ما شناخته بوده‌ایم ـ از خاطر ما می‌گذرد و آن ویژگی مثل یک خلائی که دیگر هرگز پر نخواهد شد، پیش چشم ما می‌آید.
من از طریق دوستی که خبر رفتن آقای بهادری را روی صفحهء فیسبوک خود قرار داده بود در جریان واقعه قرار گرفتم و خواستم تا این واقعه تأسفبار را به سایر دوستان نیز اطلاع بدهم. هنگامی که شروع به تایپ کردن خبر کردم، نخستین واژه‌ای که به ذهنم آمد، واژهء «عشق» بود و نوشتم:
«هنرمندی از میان ما رفت که عاشق بود و عاشقی رفت که همهء عشقش را به طرز دردناکی میان دو معشوق تقسیم کرده بود: یکی تئاتر و دیگری ایران و فرهنگ ایرانزمین».
وقتی به یاد عشق بی‌شائبهء او به تئاتر می‌افتم، لحظه‌های گوناگونی را به یاد می‌آورم که در این جمع یا آن جمع یا در قرار و مدارهای فردی و گروهی که با او و دوستان تئاتری دیگر داشتیم، چگونه با شور و شیفتگی از تئاتر سخن می‌گفت و چگونه دلش برای بازی کردن در تئاتر یا برای روی صحنه بردن نمایشنامه‌ای غنج می‌زد.
این را همهء دوستان او تأیید من کنند. واین یک عشق درد ناک یا به قول اهل نمایش تراژیک بود، زیرا بهادری هم مثل بسیاری از ما، از فضای طبیعی و فرهنگی و هنری خود جدا افتاده بود. زیرا او هنرمند و بازیگری بود که ساخته شده بود برای کارکردن در فضای ذوقی و هنری و فرهنگی تئاتر و سینمای ایران. ازین رو این عشق و شیدایی و شور و هیجان او و این حس غریب شیفتگی و دلبستگی به تئاتر برای آنکه واقعیت ملموس بیابد و برای آنکه شکوفا شود، با مانع بزرگ غربت روبرو بود. یعنی با همان دیواری مواجه بود که واژهء دقیق‌تر آن تبعید است. آری او هنرمندی در تبعید بود. بنا بر این آقای بهادری هم مثل بسیاری از هنرمندان این مرز وبوم ـ به ویژه آنها که هویت فردی و شخصیت هنری و ذوقیشان در ایران شکل گرفته بود ـ نمی‌توانست و نمی‌شد که وجود ذوقی و هنری و دانش حرفه‌ای خود را آنطور که می‌بایست و آنگونه که آرزو داشت، یکسره به صحنهء تئاتر یا به دوربین سینما بسپارد، زیرا آنچه را که آموخته‌ها و ذوق و تجربه و در یک کلام زندگی اجتماعی و هنری او در ایران به او ارمغان کرده بود و توانایی‌های حرفه‌ای او از آنها مایه می‌گرفت، تنها در فضای فرهنگی و اجتماعی ایران می‌توانستند بازتولید و بارور شوند و بازده ذوقی و هنری داشته باشند و به مخاطبان و تماشاگران طبیعی خود عرضه شوند و با آنان ارتباط برقرار کنند.
بنا براین اوهم مثل بسیاری از ما یک تبعیدی بود و این عشق ورزی او با این معبود هنری‌اش یعنی تئاتر وسینما عشقی بود که سرانجامی نداشت و در حقیقت یک عشق ناممکن بود. پیداست که چنین عشقی در او با رنج و درد همراه و کمابیش با حرمان روبرو می‌شد و بیشتر اوقات هنرمند در «هجر یار» یا با یاد توأم باحسرت ایام رفته می‌گذشت و کوشش‌های بی‌شائبهء هنرمند عاشق ما نیز برای ارضاء این نیاز عمیق روحی‌اش پاسخ آرام بخشی نمی‌یافتند.
این هنرمند عاشق که جان شیفتهء‌اش میان دو دو دلبستگی نوسان داشت علاوه بر تئاتر و سینما معشوق دیگری هم داشت که این معشوق، همانا ایران و فرهنگ ایران بود.
این عشق دوم او نیز به مراتب اولی بارنج و تحسّر توأم بود: رنج دوری از میهن. و با غم غربت همراه بود زیرا وی نیز همچون بسیاری از ما ناگزیر شده بود که روزگار خود را به دور و بیرون از وطن مألوف خود به سر برَد. زیرا کسانی که میهن او را به نام حکومت دین، اشغال کرده بودند، هنر و فرهنگ و تئاتر و سینما را خوار می‌داشتند و از نظر خشگ اندیشان حاکم بر کشورش، به قول فردوسی، «هنر خوار و جادوی ارجمند» بود و روضه خوانی و مداحی و رمالی و جن گیری بر فضای هنری و فرهنگی غلبه داشت و مجامع هنرمندان و محافل اهل ذوق به مغاکی بدل شده بود که در آن به آسانی ساز را بر سر نوازنده می‌شکستند و حنجرهء زنان هنرمند را به بالش منع ِ اسلام حکومتی و محرّمات شرعی می‌فشردند و بدینگونه سرزمین او برای اهل ذوق و زیبایی بدل به وادی خطرناکی شده بود که وضعیت هنرمندانی از نوع عزیز الله بهادری به وضعیت پیر چنگی و بوبکر سبزوار در داستانهای مولوی و عطار شباهت می‌یافت.
به هر حال این دومین عشق او نیز با دیوار غربت و تبعید مواجه بود، با این حال دوستان او و همه آنها که او را در بزم اهل فرهنگ و نشست‌های ادبی یا هنری دیده بودند می‌دانند که وی چگونه به شاهنامهء فردوسی عشق می‌ورزید و چگونه هرگاه فرصتی در جمع دوستان فراهم می‌شد، ضربی می‌نواخت و آوازی حماسی و زورخانه‌ای در ستایش ایران می‌خواند.
دوستان همه می‌دانند که وی چگونه شیفتهء فرهنگ عامهء ایران بود و چه مایه شعر‌ها و ترانه‌ها و حراره‌ها و پیش پرده‌های نمایش‌های عامیانه ء ایرانی را از حفظ داشت و به شیوهء بسیار اصیل و دلپذیری آنها را که حاصل تجربیات دوران جوانی او و ثمرهء کار در محیط‌های هنری و تئاتری بود.
دوستان می‌دانند که عزیزالله بهادری چقدر به شعر طنز علاقمند بود و ابیات فراوانی درین شیوه از عبید زاکانی گرفته تا ابوتراب جلی از حفظ داشت و حافظ بسیاری از شعرهای هادی خرسندی بود.
این یک واقعیت است که برای هادی بسیار دشوار خواهد بود که بتواند پس از بهادری کسی را بیابد که همچون او یک جنگ ناطق یا یک حافظهء سیار باشد و بتواند بیشتر شعرهای طنزآمیز هادی را با شیوه‌ای دلنشین و اصیل در میان جمع بخواند.
بهادری با حافظهء درخشانی که داشت خود به تنهایی دفتری بود از ثبت وقایع هنری سالهای بیست و سی و چهل در ایران.
او از نوشین، رفیع حالتی، اکبر مشگین، سارنگ، شباویز، محتشم، جعفری، نصرت کریمی، صادق‌پور، مهدی مصری، تاجی احمدی، لُرتا، زرندی، خیرخواه، ایرن، توران مهرزاد، مهین دیهیم و بسیاری دیگر از هنرمندان آن سال‌ها به گونه‌ای سخن می‌گفت که گویی همین دیشب با آنا همنشین بوده و در بزم آنان، به سلامتی آنان نوشیده است.
او تاریخ شفاهی تئاتر جامعه باربد، تئاتر سعدی، تئاتر نوشین (فردوسی) بود.
مرگ البته برای زندگان بسیار دردناک و حسرتبار است، با اینهمه به نظر می‌رسد که پدیدهء لازمی برای بشریت است. زیرا اگر مرگ نمی‌بود فرعون‌ها و نرون‌ها و چنگیز‌ها فرصتی برای دیگران باقی نمی‌گذاشتند و گوشه‌ای ازین جهان پروسعت مدور را برای دیگران خالی نمی‌نهادند و حتی فرصلت به هیتلر‌ها و همزادان ایرانی و اسلامی آنها همچون ملا روح الله‌ها و ملا علی‌ها و ملاعمر‌ها و بشار اسد‌ها هم نمی‌رسید، تا چه برسد به انسانهای هنرمند و آزاده و اهل دانش و فرهنگ. تا چه رسد به باربد‌ها و نکیسا‌ها و فردوسی‌ها و این سینا‌ها و رازی‌ها و خیام‌ها و حافظ‌ها و مولوی‌ها و سعدی‌ها و هنرمندان و صاحبان جان‌های شیفته و روانهای روشن و بزرگواری ازین نوع که خوشبختانه فضای زندگی ما انسان‌ها به یمن وجود آنان وبه یمن نفس گرم آنان قابل سکونت بوده و همچنان قابل سکونت است.
به قول خیام
در طبع جهان اگر وفایی بودی
نوبت به تو خود نیامدی از دگران
به هرحال آنچه که زیباست، آن است که نیکی نمی‌می‌رد و جاودانه است و تصور می‌کنم ما ایرانی‌ها در فرهنگ خود ـ به حق ـ بیش از دیگران به نام نیک و به آبرو اهمیت داده‌ایم و آن را ارجمند شمرده‌ایم تا آنجا که حتی «نام» را با «آبرو» معادل و هم معنا می‌دانیم و آنرا با «ننگ» متضاد می‌شماریم.
به قول حافظ
از نام چه پرسی که مرا نام ز ننگ است
وز ننگ چه گویی که مرا ننگ ز نام است
به هرحال نام نیک ماندگار است الی الابد و صد البته نام بد نیز ماندگار است اما نه برای یادکردن به نیکی بلکه برای لعنت کردن و نفرین فرستادن.
به قول شاعر
نیک و بد چون همی بباید مُرد
خُنُک آن کس که گوی نیکی برد
و عزیز الله بهادری گوی نیکی بُرد
یاد و نام او گرامی باد!
محمد جلالی چیمه (م. سحر)
پاریس ۶/۴/۲۰۱۲
http://msahar.blogspot.fr/
