مهدی تاجیک
مهدی تاجیک - زمان در حال از دست رفتن است و گزینه‌های دیپلماتیک یکی پس از دیگری خط می‌خورند بی‌آنکه کمکی به حل بحران هسته‌ای جمهوری اسلامی کرده باشند.
دریچه‌های امید البته هنوز به طور کامل بسته نشده‌اند. امید‌ها به مذاکراتی است که قرار است در آینده‌ای نزدیک میان ایران و گروه ۱+۵ (اعضای دایم شورای امنیت + آلمان) برگزار شود اما زمان و مکان این مذاکرات هنوز در تعلیق است.
ابتدا طرفین توافق کردند که مذاکرات در روز ۲۵ فروردین و در شهر استانبول ترکیه برگزار شود اما حالا تهران مایل به میزبانی کشوری دیگر در این مذاکرات است چرا که ترکیه را میزبانی بی‌طرف نمی‌داند.
مساله اما فقط زمان و مکان مذاکرات نیست. پیش شرط‌های طرفین برای مذاکره چنان با هم در تقابل است که امید دستیابی به تفاهم را حداقلی کرده است.
دردسرهای میزبانی مذاکرات
دلسردی نسبت به نتیجه بخش بودن مذاکرات هسته‌ای آینده را می‌توان از بحث‌های پر دامنه درباره میزبانی این مذاکرات درک کرد. ایران موضعی دوگانه درباره انتخاب میزبان این مذاکرات داشته است.
"علی اکبر صالحی" وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی در دو موضع‌گیری از میزبانی استانبول حمایت کرده است اما در عین حال گفته که کشورهای چین و عراق نیز به عنوان میزبان‌های احتمالی مورد ارزیابی هستند.
او مسوولیت انتخاب کشور میزبان را متوجه "سعید جلیلی" دبیر شورای عالی امنیت ملی کرده و گفته که وی برای این انتخاب با محمود احمدی‌نژاد رییس دولت دهم مشورت خواهد کرد.
مقام‌های جمهوری اسلامی نیز می‌گویند که غرب به چیزی کمتر از متوقف کردن برنامه‌های هسته‌ای ایران راضی نیست و بنابراین مبنای مشترکی برای گفت‌وگو‌ها باقی نمی‌ماند
دردسر درباره انتخاب میزبان مذاکرات هسته‌ای پس از آن آغاز شد که ترکیه میزبانی یک نشست متشکل از مخالفان دولت سوریه تحت عنوان "دوستان سوریه" را در هفته گذشته پذیرا شد. مقام‌های ایران این اقدام را مخالف مصالح استراتژیک خود تشخیص دادند.
تهران و آنکارا درباره بحران سوریه در دو جبهه مخالف قرار گرفته‌اند و بابت همین اختلاف‌ها روز به‌روز از هم دور‌تر می‌شوند.
"محمد جواد ابطحی" نماینده خمینی‌شهر در مجلس هشتم روزچهارشنبه (۱۶ فروردین) در نطق میانِ دستور با اشاره به نشست دوستان سوریه در استانبول گفت: " (این اجلاس)، نشان داد که ترکیه عملا مجری سیاست‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی در منطقه است و شورای عالی امنیت ملی باید در تعیین جا برای مذاکرات با ۵+۱ تجدیدنظر کند."
رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه نسبت به این اظهارات مقام‌های ایران به شدت واکنش نشان داده و جمهوری اسلامی را به بی‌صداقتی متهم کرده است. اظهارات تند او علیه ایران باعث افزایش تردید‌ها درباره میزبانی این کشور شده است.
دستیابی به تفاهم میان ایران و طرفین هسته‌ای‌اش بر سر انتخاب میزبان مذاکرات، احتمالا باعث به عقب
افتادن زمان مذاکرات خواهد شد.
پیش‌شرطهای غرب
دستیابی ایران و گروه ۱+۵ به تفاهم در متن مذاکرات به مراتب دشوار‌تر از تفاهم بر سر زمان و مکان مذاکرات خواهد بود.
گزارش‌های منتشر شده در روزهای اخیر حاکی از طرح احتمالی پیش شرط‌هایی توسط غرب است که با منطق هسته‌ای جمهوری اسلامی جور درنمی‌آید.
تنها امید غرب به این است که تحریم‌های شدید اعمال شده بر بخش‌های حیاتی اقتصاد ایران نظیر تحریم نفتی و بانکی بر نظام تصمیم‌گیری جمهوری اسلامی اثر گذاشته باشد و آن‌ها را متقاعد به تجدید نظر در برنامه‌های هستهایشان کند
بخشی از این پیش شرط‌ها را روزنامه آمریکایی "نیویورک تایمز" در روز شنبه (۲۰ فروردین) فاش کرده و آورده که "آمریکا و متحدان اروپایی‌اش در پی بسته شدن فوری و برچیده شدن نهایی تاسیسات فردو هستند."
به گزارش این روزنامه، آمریکا و متحدانش در عین حال از تهران خواهند خواست تولید اورانیوم با غلظت بالا را به حالت تعلیق دربیاورد و ذخیره اورانیوم غنی‌شده با غلظت بالای خود را نیز از کشور خارج کند.
نیویورک تایمز به نقل از برخی کار‌شناسان نوشته که پذیرش چنین درخواستی برای رهبران ایران دشوار خواهد بود با این همه دولت آمریکا با کمتر از بسته شدن تاسیسات فردو کنار نخواهد آمد.
این گزارش در شرایطی منتشر شده است که برخی رسانه‌ها از انتقال پیام "باراک اوباما" رییس جمهوری ایالات متحده به "آیت الله خامنه‌ای" رهبر جمهوری اسلامی توسط رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه خبر داده‌اند.
دولت اردوغان ارسال پیام آمریکا به ایران را تکذیب کرده اما پایگاه اینترنتی اسراییلی "دبکا فایل" در گزارشی مدعی افشای این پیام شده و به نقل از آن گفته "ایران باید جنبه‌های برنامه هسته‌ای خود را تا زمان رسیدن به یک توافق بپذیرد.
نباید هیچ پروژه جدیدی آغاز شده و گسترش فعالیت‌ها باید متوقف شود؛ برای نمونه، سانتریفیوژهای فعال در "فردو" نباید توسعه پیدا کنند، تحقیق درباره سلاح هسته‌ای و ساخت مدل‌ها نباید انجام گیرد و ارتقای اورانیوم با غنای ۵/۳ درصد به غنای ۲۰ درصد باید متوقف شود."
این درخواست تاحدی مشابه پیش شرط‌هایی است که روزنامه نیویورک تایمز هم به نقل از دیپلمات‌های غربی افشا کرده است. بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد که طرف‌های غربی بر توقف فعالیت‌ها به ویژه در تاسیسات هسته‌ای "فردو" تاکید دارند.
نشانه‌ای از عقب‌نشینی نیست
مقام‌های ایرانی هنوز هیچ علامتی حاکی از نرمش و انعطاف درباره مصالحه بر سر برنامه هسته‌ای بروز نداده‌اند بلکه برعکس بر استمرار و پیشرفت فعالیت‌های اتمی تاکید کرده‌اند.
"محمد قنادی مراغه" معاون سازمان انرژی اتمی شامگاه شنبه (۱۹ فروردین) در یک برنامه تلویزیونی خبر از تولید سوخت نیروگاه آب سنگین اراک داد و گفت: "سوخت مجازی رآکتور اراک نیز طراحی و آماده شده و قطعات سوخت حقیقی رآکتور نیز آماده شده است و در زمان مقرر سوخت رآکتور IR۱۴۰ اراک تأمین می‌شود.
فعالیت نیروگاه اراک همواره یکی از موضوع‌های مورد نگرانی طرف‌های غربی بوده است و انتظار می‌رود که پیشرفت فعالیت‌ها در این نیروگاه با واکنش‌های تندی از سوی طرفین هسته‌ای ایران روبه‌رو شود
فعالیت نیروگاه اراک همواره یکی از موضوع‌های مورد نگرانی طرف‌های غربی بوده است و انتظار می‌رود که پیشرفت فعالیت‌ها در این نیروگاه با واکنش‌های تندی از سوی طرفین هسته‌ای ایران روبه‌رو شود.
در همین حال اظهارات اخیر "غلام‌رضا مصباحی مقدم" نماینده مجلس شورای اسلامی نیز پیرامون توانمندی هسته‌ای ایران به حساسیت‌های غرب دامن زده است.
او روز جمعه (هجدهم فروردین) در مصاحبه با سایت "خانه ملت"، فاصله بین غنی‌سازی ۲۰ درصد تا ۷۵ درصد را بسیار کوتاه خواند و گفت که "ایران از نظر علمی و فن‌آوری توانایی تولید سلاح هسته‌ای را دارد اما هرگز این راه را انتخاب نمی‌کند."
برخی رسانه‌های بین المللی این موضع‌گیری را در شکلی وسیع بازتاب دادند و خبرگزاری آسوشیتدپرس نوشت: "این نخستین بار است که یک سیاستمدار مهم ایرانی، تصدیق می‌کند که این کشور، توانایی لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را دارد."
آخرین روزنه های دیپلماسی
سرنوشت مذاکرات آینده هسته‌ای تا حد زیادی بسته به توان طرفین در رسیدن به چارچوب‌های حداقلی برای ادامه مذاکره دارد حال آنکه تجربه گفت‌وگوهای انجام گرفته در دو سال گذشته چندان امیدی برای رسیدن به چنین چارچوبی باقی نمی‌گذارد.
غلام‌رضا مصباحی مقدم، نماینده مجلس : "ایران از نظر علمی و فن‌آوری توانایی تولید سلاح هسته‌ای را دارد اما هرگز این راه را انتخاب نمی‌کند. آسوشیتدپرس نوشت: "این نخستین بار است که یک سیاستمدار مهم ایرانی، تصدیق می‌کند که این کشور، توانایی لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را دارد"
قدرت‌های غربی از این بیمناک هستند که تهران با تمایل به کش‌دار کردن مذاکرات در صدد خرید زمان برای پیش‌برد برنامه‌های خود باشد. در عوض مقام‌های جمهوری اسلامی نیز می‌گویند که غرب به چیزی کمتر از متوقف کردن برنامه‌های هسته‌ای ایران راضی نیست و بنابراین مبنای مشترکی برای گفت‌وگو‌ها باقی نمی‌ماند.
تنها امید کنونی غرب به این است که تحریم‌های شدید اعمال شده بر بخش‌های حیاتی اقتصاد ایران نظیر تحریم نفتی و بانکی بر نظام تصمیم‌گیری جمهوری اسلامی اثر گذاشته باشد و آن‌ها را متقاعد به تجدید نظر در برنامه‌های هستهایشان کند.
با این حال در ظاهر امر نشانه‌ای از چنین تجدید نظری دیده نمی‌شود. ایران کماکان درباره بلند پروازی‌های هسته‌ای‌اش سخن‌سرایی می‌کند و اعتنای چندانی به هشدارهای غرب ندارد که مذاکرات آتی را آخرین پنجره‌های باز دیپلماسی می‌دانند.
