ویژگی ها و اعمال نوروز در لرستان
عید اوما بهار اوما بیا ریم وه صحرا
زمانی که طنین موسیقی زنده یاد مرحوم علیرضا (استاد علیرضا حسین خانی) در «شو عید» و «عید گپ» در لرستان با اشعار :
- عيد اوما بهار اوما بيا ريم وه صحرا
- دسه ته به وه دسم تا ريم وه شهوا
- وه سيقه او ماشينه استشنت بام
- وه سيقه گوتسن و خنه سنت بام
- عيد اوما بهار اوما بيا ريم سي هيمه
- يه گلنگ گيس چني سي پات خريمه
- هر وختي مي نمش (تونه مي نم) د مينه بازار
ويا این بیت:
شو عید اوما تکلیف مه چینه ای خدا چی بکم د دس ای زینه
خبر از بهار مالگه و آمدن نوروز می داد : مردم همیشه با صفا و وفای لرستان از بزرگ و کوچک و پیر و جوان وکودک نیز با جملاتی چون: مارک با ( مبارک باشد)عيدت مارك با (عیدت مبارک باشد) وه جون خوت و بچونت ( به جان خودت و بچه هایت) وه جوون خوور و برارونت( به جان خواهر و برادرانت ) سال و ما خوشی داشته بووئی( سال و ماه خوشی داشته باشی)خوش بگذرونی ، صد سال وئی سالیا ( صد سال به این سالها) خود را آماده می کردند تا جهت زنده نگاه داشتن سنت ها و آیین نیکوی ملی و اسلامی و همچنین نگاهبانی ،تقویت و تحکیم آیین ها و میراث فرهنگی غنی سرزمین مادری شان با اعمال شوعید لری چندین ویزگی فرهنگی نوروز ماندگار خود را (همانگونه که فراگرفته بودند)در بستر و گستره فرهنگ زیبای لری دنبال و به فرزندان نیزمنتقل نمایند:
۱- ویژگی های فرهنگی نوروز در لرستان:
ازعصرباستان تاکنون ،نوروزدر لرستان ارمغان آور حداقل ۸ ویژگی وخصلت پسندیده برای مردمان با صفا وفداکارو مهمان نواز و به تعبیری خریدار و قدرشناس واقعی این هدایای نوروزی بوده و هست :
- یادآوری و زنده نگاه داشتن خاطره درگذشتگان (شوالفه و جمعه آخر سال و نوعید)
- تمرین گذشت و فداکاری و زمان صلح و دوستی ورفع کدورت ها (عید مارکی)
- اصل احترام به بزرگترهای فامیل (عید مارکی)
- الگودهی بخشش و قدردانی به کوچکترها وتازه واردان (عیدانه)
- سازمندی خود و خانه در عصر جدید ( کاردرسی و گردیله گیری)
- طبیعت گرائی وحفظ اتصال حلقه ارتباط و نیاز متقابل طبیعت و انسان (شمه وه دری)
- میثاق دوری از زشتی ها و پلیدی (سیزه غریو و چارده وه دری)
- حفظ وتقویت شادی گرائی ، شادکامی و نشاط جسم و روان و امادگی های فردیبا بکارگیری ابزارها و فنون روانشاختی فرهنگ قومی :
- الف- رقص ها (دوپا و سه پا و شونه شکی و سنگین سماع و.. )
- ب- بازی ها (بازی های دارپلو و جوزو و هرازگونی و...)
- ج- شیرینی پزی و آشپزی (کاک ،کلوچه های آردی و برنجی، کلوآ شیر، برساق ،چزنک رغو، قاوویت و... )ویدیو تهیه شیرینی برساق
۲- اعمال و آیین های عید نوروز در لرستان
مقدمات عید نوروز در لرستان تقریبا دو هفته به عید مانده با پیشواز مردم و اماده سازی انها با مراسمی چون کاردرسی ،شوالفه و گردیله گیری آغاز می شود:
- کار درسی: یا همان کار درستی بسیج خانواده لری و اعلام آمادگی انها برای فراهم کردن مقدمات نوروز در لرستان است .
- گردیله گیری: خانه تکانی و گردگیری که معمولا با ویژگی کارگروهی نه تنها اعضا خانواده بلکه در صورت امکان کمک دوستان و همسایگان و دیگر اقوام صورت می گیرد و بعضا با همراهی نوای ساز و آواز درون خانه ها تا نیمه های فروردین ماه نیز می تواند ادامه داشته باشد.
- جمعه آخر سال : اهالی لرستان عصر آخرین پنجشنبه سال را در حالی که معمولا لباس نو بر تن کرده و مقداری حلوا ، نقل و خرما جهت خیرات درگذشتکان با خود حمل می کنند بر مزار درگذشتگان خویش در آرامگاه ها و قبرستان های انان گرد آمده و با نثار فاتحه برای رفتگان یاد و خاطر آنها را زنده و ارتباط نسل جدید خود را با نیاکانشان محکم تر می نمایند و معتقدند روح و روان نیاکان درگذشته شان شبهای جمعه هر سال را در کنار بازماندگان خود حضور دارد . پس از بازگشت از گورستان نیز هر خانواده به یاد مردگان حلوا می پزد و آن را بین همسایگان خیرات می کند. مرسوم است که هنگام طبخ حلوا به یاد هر یک از درگذشتگان مشتی آرد در روغن داغ ریخته و با ذکر نام او و قرائت صلوات و فاتحه برای آمرزش او دعا می کنند.
- شو الفه : عصر یک روز پیش از شب عید را در لرستان (الفه ) گویند ، در این شب نیز مراسمی مانند شب جمعه آخر سال انجام می دهند و در قبرستان ها بر مزار عزیزانشان گرد می آیند . شب عید نوروز هم چنین مراسمی در قبرستان های لرستان برگزار می شود . این اعتقاد به زنده بودن درگذشتگان و توجه به پیشینیان یکی از عواملی است که باعث می شود تا افراد و اعضا طوایف مختلف علاوه بر آشنائی بیشتر و آگاهی ار از نیاکان درگذشته خویش و زندگی و رسومات آنان ، با سایر بستگان خود که در قید حیات هستند نیز آشنا و در عین حال از چگونگی زندگی و امرار معاش انها آگاه شده و پیوندهای عاطفیشان قوی تر و محبتشان به هم بیشتر گردد و در صورت لزوم در روزگار سختی و شادی به مساعدت و کمک یکدیگر برسند .این رسم و امثال آن که به بهانه های گوناگون(درسورها و یا در سوگها ) باعث گردهمایی خانواده می شد . یکی از دلایل حفظ و نگهداری بسیاری از رسوم کهن در بین جوانان و نوجوانان و انتقال آن به فرزندان اهالی لرستان می باشد .
- نو عی یا نو عه (نو عید) : کسانی که در طول سال عزیزی را از دست می دهند در صورتی که اولین نوروز پس از فوت وی باشد دوستان و آشنایان به منزل ایشان می روند و با قرائت فاتحه هم یاد متوفی را گرامی داشته و هم از اوضاع و احوال بازماندگان آن باخبر و اگاه و احیانا و در صورت نیاز مساعدت و دلجویی می کنند.
- عید مارکی : چند ساعت قبل از تحويل سال نو سفره هفت سين كه شامل: سيب، سركه، سماق، سنجد، سكه، سبزي، و سير و یا همچنين يك كاسه آب، كمي نان، ماست، پنير، تخم مرغ رنگ كرده، آينه، شمع، ماهي، اسپند دود كرده، عنبر بو، انواع شيريني و ميوه و آجيل در روي سفره چيده مي شود وبعد از چيدن سفره هفت سين همه اهل خانواده در حاليكه لباس نو پوشيده اند بدور آن مي نشينند و منتظر تحويل سال ميگردند. در اين مدت كودكان در مورد تحويل گرفتن عيدي از پدر و مادر خود و ساير اقوام با همديگر صحبت ميكنند. و بزرگتران در مورد داستانهاي شاهنامه از جمله ملك جمشيد و جشن نوروز كه منسوب بدو است، سخن مي گويند.
- در شهرهای لرستان مردم پس از تحویل سال و سرکشیدن در قران ابتداء بر مزار درگذشتگان حاضر شده و پس از نثار فاتحه کوچکترهای فامیل جهت عید دیدنی به حضور بزرگترها می رسند و این دید و بازدیداز خویشاوندان و همسایگان و دوستان و آشنایان تا روز ۱۴ نوروز ادامه دارد . عیدی نیز توسط میزبان( که معمولا بزرگتر از مهمان هستند) به میهمانان داده می شود . معمولا چندین خانواده ( خواهر ، برادر، همسایگان و یا دوستانی که هر یک خودتشکیل خانواده داده اند ) بهمراهی هم به عید دیدنی می روند و می توان شاهد جمعیتهای زیادی بود که برای عید دیدنی وارد خانه ای می شوند و یا در حال خداحافظی از میزبانان هستند .
- در روستاهای لرستان با تیراندازی اعلام تحویل سال شده و پس از سرکشیدن در قرآن مردان گروه گروه به خانه بزرگ و ریش سفید روستا رفته و پس از وی به سایر خانه ها سرکشی کرده و با افراد ان خانه ها عید دیدنی می کنند و در روز اول به تمام خانه ها سرکشی می شود . پس از مردان زنان در روز دوم به دیدار و بازدید و نوروز مبارکی می پردازند . عموما عیدی کودکان یک یا چند تخم مرغ رنگ شده می باشد .
- عیدانه : عیدی که پدرو ومادر یا بزرگترها در روزهای نوروز به کوچکترها می دهند. به تازه عروسان هم در روز های نوروز در دید و بازدید های فامیلی عیدانه ویزه نوروزی داده می شود.
- شمه ودر : مردم خرم آباد اولین شنبه سال را همچون سیزه بدر جشن می گیرند و این روز را در کمال شادی و سرور در دشت ، صحرا ، باغات زیبا و طبیعت مصفا و بی بدیل اطراف شهر می گذرانند و عقیده دارند که شنبه اول سال را نباید کار کرد(شاید به همین دلیل برخی ریشه این رسم را منسوب به یهودیان خرم آباد و بروجرد میدانند) و باید همچون سیزه بدر به دامن طبیعت پناه برد و عظمت خداوند را در آینه آن دید و بر خداوند سپاس گزاری کرد . لذا اقوام یا دوستان و همسایگان سپیده و یا شب قبل از روز جشن در مکانی گرد هم امده به سوی خارج شهر و دامان طبيعت حرکت کرده و محلی را معين و در آنجا مستقر میشوند و با هیجان و شور حال به بازیهایی شادی آفرینی نظیر دال پلو ،هرازگونی، پرو، جوزو، قاوو و.. می پردازند .
- بسیاری نیز با نواختن موسیقی های شاد محلی به پایکوبی و رقص می پردازند و بیشتر مواقع تاپاسی از شب به همین منوال می گذرد.در پايان مراسم نيز سبزی های سفره هفت سين را در کنار رودها رها می کنند و به خانه برمی گردند.
اهالی لرستان بمناسبت این روز ترانه ای نیز با متن زیر دارند :
- شمه نه کار (شنبه نه کارکردن )
- شمه نه بار ( شنبه نا بار زدن )
- شمه بیی نیار وحونه ( شنبه عروس به خانه نیاور )
- شمه و شکار ( شنبه به شکار برو)
- سیزه ودر (سیزده به در)
- سیزه غریو و چارده ودر: در لرستان بویژه خرم آباد گذشته بجای سیزده به در معمولا آیین چهارده به در مرسوم بود و روز اول سال ( روز نوروز و عید ) را بحساب نمی آورند و ان را « سیزه غریو » ( یعنی سیزده به در غیربومی ) می نامیدند . امروزه برخی از اهالی هر دو روز سیزده و چهارده فروردین را به دامن طبیعت پناه می برند.
- در صبح روز "چارده یا سيزده بدر" كليه اقوام نزديك دسته جمعي به باغها يا كنار رودخانه ها ميروند. البته چون در اين روز مي بايست تا غروب در خارج از خانه باشند و اصولا اين روز را نحس مي دانند، براي مايحتاج خود مقداري غذا ( غالبا گوشت برای کباب )كه از قبل تهيه ديده اند با سبزه ای که قبلا زنها با نیت تندرستی هر یک از افراد خانه با مدد دانه های خوراکی ( دانه گندم ، کنجد ، جو ، عدس و...) آنها را در ظرفی خیسانده و رویانده اند به همراه خود مي برند و اين روز را با پایکوبی و بازي هاي گوناگون لری و صرف ناهار و صحبت كردن و جمع شدن بزرگترها به دور هم به غروب مي رسانند زمانی نیز كه مي خواهند به منازل خود برگردند سبزي هايي را كه از قبل كاشته بودند گره ميزنند و ضمن نيت كردن، آنها را به رودخانه مي اندازند و ميگويند:
"درد و قضا و بلا نه د اي روز سيزه وا اي سوزي آو بوره"
(درد و قضا و بلا را در اين روز سيزده با اين سبزي آب ببرد)
